100 jaar architectuur in Rotterdam
1920: Stadhuis
H. Evers
Sinds 1880 maakte Rotterdam een belangrijke
economische, ruimtelijke en demografische ontwikkeling door. Van een
slaperige Hollandse handelsstad werd 
Rotterdam door de industrialisatie van Duitsland en met name het
Ruhrgebiet een belangrijke transitohaven van Europees en later ook
mondiaal belang. De stad groeide snel buiten zijn oorspronkelijke
stadsmuren en de bevolking groeide van 90 duizend tot ruim 200.000
rond de eeuwwisseling. Het raadhuis aan de Kaasmarkt (nabij de
Hoogstraat) werd als te klein ervaren en had ook te weinig allure,
passend bij het vooruitgangsgeloof dat Rotterdam en Nederland in de
greep had. Het gemeentebestuur onder leiding van de liberaal
Zimmermann had in 1905 het plan opgevat om Rotterdam een mondaine
boulevard te geven. Daarbij had men beelden als in Parijs en Brussel
voor ogen. De Coolsingel, tot 1850 de westelijke stadsvest leende zich
daar het meest voor. De Coolsingel werd gedempt. Aan die Coolsingel
moesten een aantal belangrijke gebouwen verrijzen: het nieuwe
stadhuis, het hoofdpostkantoor, de nieuwe koopmansbeurs, het
Coolsingelziekenhuis en bankgebouwen. Voor de bouw van het stadhuis,
postkantoor en beurs moest een volksbuurt gesloopt worden, die bekend
stond als het "Poldertje" of Zandtraatbuurt. Het was een levendige,
maar arme buurt met veel kroegen en bordelen. Er woonden 2400
mensen. Met de sloop ervan bereikte het gemeentebestuur een nog
een doel: het wegsnijden van een ordeloze en zedeloze buurt uit het
stadscentrum.
In 1910 kreeg Henri Evers, docent aan de Academie
voor Bouwkunst in Rotterdam en de TH in Delft de opdracht voor
een voorstudie. Op basis van de voorstudie van Evers, een goede
bekende van burgemeester Zimmermann, schreef de gemeente in 1912 een
prijsvraag uit. Daarvoor werden meest vooraanstaande architecten van
die tijd uitgenodigd. Naast Evers zelf, waren dat: K.P.C. de Bazel, W.
Kromhout, J. Stuyt, C.B. van der Tak, Otten en Overeynder en M.
Brinkman. Berlage, de toparchitect in die tijd, werd niet
uitgenodigd, naar verluidt omdat zijn linkse opvattingen, burgemeester
Zimmermann niet aanstonden. De prijsvraag verliep op basis van strakke
protocollen ontleend aan de École des Beaux-Arts. Dit is een
architectuuropvatting, die begin 19e eeuw in Nederland post vatte,
waarbij de architect niet als ambachtsman, maar als kunstenaar of
theoreticus ziet. De stijl was aanvankelijk classicistisch, maar putte
al snel uit diverse stijlen uit de geschiedenis. De regels van de
prijsvraag dicteerden nauwkeurig hoe ontworpen moest worden en hoe het
ontwerp moet worden gepresenteerd. Op basis van het schetsontwerp van
Evers moesten de deelnemers een ontwerp indienen, waarbij
situatieplan, plattegronden van alle verdiepingen, voorgevel en
overige gevels en doorsneden waren uitgewerkt. In kleur moest de
architect een detailtekening van de voorgevel, van de feestzaal en het
hoofdtrappenhuis inzenden. De ingezonden ontwerpen waren zeer
eclectisch door een versmelting van klassieke, oosterse en gotische
stijlen en Art Nouveau. De jury erkende de esthetische kwaliteiten van
het ontwerp van De Bazel maar vond het te duur. Daarom stelde ze voor
om óf tussen de ontwerpen van Evers en Stuyt te kiezen óf om hen
beiden een tweede verbeterd schetsplan te laten maken. Zimmerman, die
voorzitter was van de jury, gaf zijn eigen
persoonlijke draai aan het juryrapport. Hij wist het zo te
herschrijven dat het voorstel van Burgemeester en Wethouders aan de
gemeenteraad alleen de aanbeveling bevatte het ontwerp van Evers uit
te voeren. Op 5 juni 1913 stemde de Rotterdamse gemeenteraad voor
uitvoering van diens ontwerp. De gang van zaken leidde tot veel
commotie. Beschuldigingen van vriendjespolitiek, doelend op de
vriendschappelijke relatie tussen Evers en Zimmermann, waren niet van
de lucht. Zowel de procedure (ondemocratisch) en het resultaat
(ouderwets) waren mikpunt van kritiek.
In 1914 werd begonnen met de bouw van het stadhuis,
dat in 1920 werd voltooid. Het ontwerp van Evers oogt aan de
buitenkant sterk renaissancistisch, maar laat binnen daarentegen ook
elementen uit byzantijnse en romaanse architectuur zien. Het
symmetrische gebouw bestaat uit vier vleugels van vier lagen rond een
openbare binnentuin. Bovenop de centrale hal steekt een dominante
toren uit, voorzien van klok en carillon en bekroond met een vredesengel
van beeldhouwer Keller. Het carillon - geschenk van rederij Van
Ommeren - is in de oorlog door de Duitse bezetters weggevoerd en in
1948 vervangen. De belangrijkere en representatieve 
ruimtes, zoals de raadzaal, burgerzaal, en de kamer van de
burgermeester liggen aan de voorzijde van het stadhuis aan de
Coolsingel. In het achterste deel, dat door een binnentuin en een
doorrit van het voorgedeelte gescheiden is, liggen de kantoren voor de
administratie en het bureau burgerzaken. Het interieur bevat een
imponerend decoratief programma dat bestaat uit glas-in-lood,
beeldhouwkunst, tegeltableaus en schilderingen, die de bezoeker moeten
doordringen van de grandeur en waardigheid van het stadhuis en de stad
Rotterdam. De realistische
wandschilderingen van havenarbeiders van Marius Richters in de
Raadzaal vielen bij het stadsbestuur aanvankelijk niet in de smaak. De
wanden werden behangen en pas in 1947 weer onthuld. Ook de
allegorische wandschilderingen van Thorn Prikker in de burgerzaal uit
1928 vielen aanvankelijk niet in de smaak. Een deel werd opgeslagen en
pas na de oorlog weer aangebracht. Bij de hoofdingang staat een
borstbeeld van architect Henri Evers.
Het gebouw is gebaseerd op een constructie van gewapend beton, waarover een façade is opgetrokken van zandsteen en leien kappen. Boven de entree bevindt zich een trapgevel, die verwijst naar de Hollandse gouden eeuw. Zowel in het exterieur als in het interieur van het raadhuis is een grote hoeveelheid beeldhouwkunst verwerkt, met als doel de historie en grootsheid van de wereldhavenstad Rotterdam uit te drukken. Evers gaf in zijn ontwerpen aan, waar de beelden geplaatst moesten worden en beeldhouwers als T. Dupuis, S. Miedema, A. Odé, A. Leeflang en J. Keller maakten de ontwerpen ervoor. In het raadhuis zijn zowel historische figuren als Desiderius Erasmus en Johan van Oldenbarneveld afgebeeld, als personificaties van Ondernemingsgeest, Beleid, Betrouwbaarheid en Volharding (de overheidsdeugden van Odé boven het balkon) en typen als de Scheepstimmerman, de Zeilmaker en de Stoomwerker. De figuren zijn uitgevoerd in historische kostuums en met symbolische attributen. Daarmee passen ze in de traditie van het academisch-realisme, zoals dat aan de academies van beeldende kunsten werd onderwezen. In de trapgevel zijn de Stedemaagd en het gemeentewapen te zien, als ook de gemeentewapens van de gemeenten die in de loop der tijd door Rotterdam zijn geannexeerd.
Ook opgeleverd in 1920:
| Blok VIII & IX, Spangen | J. Oud |
Andere projecten van H. Evers:
In Rotterdam:
| Remonstrantse Kerk | Rotterdam | 1897 |
