100 jaar architectuur in Rotterdam

1950: Bankgebouwen Blaak

Twentsche Bank, A. van der Steur, B. Hooykaas
Nederlandsche Handelsmaatschappij (ABN), C. Elffers
Amsterdamsche Bank / Incassobank, E. & H. Kraaijvanger

De Blaak was tot in de 19e eeuw één van de belangrijke binnenhavens van Rotterdam. Het had brede kades, die respectievelijk Noord Blaak en Zuid Blaak werden genoemd. In de loop der tijd werden er voorname gebouwen rond het water gebouwd, zoals banken, de beurs en het postkantoor. In mei 1940 werd de omgeving van de Blaak vrijwel geheel verwoest. Slechts enkele gebouwen overleefden het bombardement en de daaropvolgende sloop. Het bankgebouw Mees en Zonen (Kunstacademie) is daar voorbeeld van. Na het bombardement werd het water van de Blaak gedempt met het puin van de verwoeste stad.

Het basisplan voor de wederopbouw van Van Traa voorzag een functioneel ingedeelde stad. In centrum was vooral ruimte ingeruimd voor kantoren en winkels. Wonen had geen prioriteit. De financiële sector werd geconcentreerd aan de Blaak en het zuidelijk deel van de Coolsingel. Na de bevrijding in 1945 kwam de wederopbouw wegens geldgebrek slechts zeer langzaam op gang. De enige instellingen, die niet werden gehinderd door geldgebrek waren banken en verzekeraars. Eind jaren 40 werden hier plannen gerealiseerd voor de (her)bouw van (hoofd)kantoren van grote banken. Dat de banken vooruit liepen op de wederopbouw is zichtbaar in de klassieke, monumentale stijl van bouwen die aan de Blaak werd toegepast. Deze contrasteert sterk met het modernistische bouwen dat vanaf de jaren '50 de boventoon ging voeren. Het kantoor van de Rotterdamsche Bank aan de Coolsingel volgt zelfs nog de oude rooilijn van de Coolsingel, terwijl die in het Basisplan van 1946 al was verlegd richting Schiedamsche Dijk. De drie bankgebouwen aan de Blaak vormen een monumentale muur, waarbij de drie gebouwen dezelfde rooilijn en bouwhoogte aanhouden.

 

Twentsche Bank

Voor de oorlog was de Twentsche Bank gevestigd aan de Noord Blaak. Het filiaal van de Twentsche Bank was in 1879 begonnen als Wissel- en Effectenbank, een nieuwe activiteit van de in 1861 opgerichte Twentsche Bankvereniging. In 1917 werd de TBV een Naamloze Vennootschap en werd de Wissel- en Effectenbank geïncorporeerd in de Twentsche Bank NV. Het bankgebouw aan de Noord Blaak werd in 1940 zwaar beschadigd, maar de kluis was in tact gebleven. Echter, deze stond volgens het Basisplan buiten de nieuwe rooilijn, waarna werd uitgeweken naar de overkant van de gedempte haven. Architectenbureau Hooykaas & Van Veen, die het gebouw uit 1879 - welliswaar in een voorgaande generatie - ook hadden ontworpen gingen een samenwerking aan met voormalig stadsbouwmeester Van der Steur. Het gebouw sluit goed aan op het naastgelegen pand van de  Nederlandsche Handelsmaatschappij. Het gebouw straalt soliditeit en ingetogenheid uit met een strakke gevel met een kroonlijst, boven een begane grond van betonsteen. De ingang heeft een monumentale omlijsting en is net als bij de NHM assymmetrisch gelegen. Boven de entree is een gestyleerd wapen van Amsterdam aangebracht, de vestigingsplaats van de Twentsche Bankvereniging sinds 1861. De entree wordt aan de dankrand gemarkeerd door een gigantisch beeld dat een Twents Ros voorstelt. Dit is het symbool voor Twente en Westfalen. Het beeld is een ontwerp van Cor van  Kralingen uit 1948. Onder het ros is het stadswapen van Rotterdam zichtbaar. Het gebouw heeft een interne lichthof met een glazen dak om daglichttoetreding in de kantoren te garanderen. In 1964 fuseert de Twentsche Bank met de Nederlansche Handelsmaatschappij tot Algemene Bank Nederland (ABN), waarna de gebouwen via een luchtbrug met elkaar worden verbonden.

Het pand is nu in gebruik door Notarissen en Accountants van Ploum Lodders Princen.

Nederlandsche Handelsmaatschappij

Het kantoor voor de Nederlandsche Handelsmaatchappij is op dezelfde plek gebouwd waar het oorspronkelijke pand uit 1917 stond. De kluizen hadden de oorlog overleefd, maar werden vervangen door nieuwe. De NHM was in 1824 op initiatief van Koning Willem I opgericht om de Nederlandse handel na de Franse tijd weer nieuwe leven in te blazen. De maatschappij moest bestaande en nieuwe handelskanalen uitbreiden. De activiteiten richtten zich aanvankelijk primair op de handel met en exploitatie van  Nederlands-Indië. Na 1830 speelde NHM steeds meer de rol van financier, waarna het bedrijf eind 19e eeuw geleidelijk de stap naar het bankwezen maakte. Hoe belangrijk de koloniale activiteiten waren blijkt wel uit het feit dat de bank tot 1930 naast het hoofdkantoor in Amsterdam en het bijkantoor in Rotterdam in Nederland nauwelijks filialen had. Na de onafhankelijkheid van Indonesië verloor het bedrijf zijn plantages en bankactiviteiten in de oost en bouwde het zijn bankactiviteiten in Nederland uit, met als voorlopig hoogtepunt de fusie  in 1964 met de Twentsche Bank tot ABN.

Ook dit gebouw straalt een soliditeit en degelijkheid uit. Het is ontworpen door de Rotterdamse architect Elffers, die gelijktijdig het Rotterdamse kantoor voor de Nationale Levensverzekeringsbank aan de Schiekade ontwierp. Het gebouw heeft een lichthof met glazen dak. Het gebouw staat op een natuurstenen sokkel, bestaat uit een betonskelet. De gevels zijn uit een speciaal formaat steen opgebouwd. De entree is gemarkeerd met een voornaam portaal, van kunstenares Nel Klaasen, waarin het embleem van de NHM is verwerkt. De ramen op de parterre zijn voor zien van een smeedijzeren hekwerk, hetgeen een gevoel van veiligheid moet uitstralen. 

Het pand is nu in gebruik door advocatenkantoor De Brauw Blackstone Westbroek

Amsterdamsche Bank / Incasso Bank

Na het bombardement nam de directie van de Incasso-Bank het initiatief voor een nieuw gebouw aan de Blaak. Het ontwerp werd tijdens de oorlogsjaren tot in detail uitgewerkt, zodat direct na de bevrijding met de bouw begonnen zou kunnen worden. De locatie werd echter in het herziene Wederopbouwplan van Van Traa bestemd als 'venster op de rivier' en het ontwerp moest worden verplaatst. Tijdens de bouw fuseerde de Incasso-Bank vervolgens met de Amsterdamsche Bank, waarna het ontwerp opnieuw werd gewijzigd. Het bureau van de gebroeders Evert en Herman Kraaijvanger profiteerde als geen andere Rotterdams bureau van de wederopbouw, waaraan Herman ook theoretische en inhoudelijk een bijdrage aan leverde. Meer dan de andere twee bankgebouwen doet dit gebouw een handreiking naar het modernisme, dat de Rotterdamse wederopbouw kenmerkt. In dezelfde periode werkte het bureau ook aan panden voor Peek & Cloppenburg, Vroom & Dreesmann en het Holbeinhuis. 

Het gebouw heeft een cilndervormige uitbouw aan de westzijde, waar de ingang en de trappartijen zijn ondergebracht. Bovenin dit volume en uittorenend boven het gebouw,  werd het bedrijfsrestaurant geplaatst. De westwand is nagenoeg een blinde muur om aansluiting van nieuwbouw voor het Amerikaanse Consulaat mogelijk te maken. Dit ging uit eindelijk niet door. De muur sluit sinds 2006 aan op de ingang voor de parkeergarage van woontoren de Coopvaert.

De Amsterdamsche Bank was al begonnen met de bouw van een nieuw kantoor op de hoek van Coolsingel en Aert van Nesstraat. Het ongebruikte betonskelet domineerde enkele jaren het straatbeeld, maar werd in 1955 afgemaakt voor de Bank voor Handel en Scheepvaart.

De fusie met de Amsterdamsche Bank had tot gevolg dat er  twee bouwlagen toegevoegd zijn aan het oorspronkelijke ontwerp.
Het gebouw heeft een betonskelet, dat met grijze geglazuurde baksteen is afgewerkt. De gevels zijn sober en gekenmerkt door de herhaling van identieke ramen. De entree heeft een omlijsting van zwart graniet en is voorzien van dierfiguren in bas-reliëf van Nel Klaassen. Drie gebeeldhouwde duiven verbeelden de vrede. Aan de voorgevel nabij de Posthoornstraat was het beeld Welvaart van Piet Starreveld aangebracht. Dit in 1953 geplaatste bronzen beeld van een  welgevormde vrouwenfiguur kreeg al gauw de bijnaam "het Nakie van Blakie" Het beeld is in 1979 verplaatst naar het kantoor van de Rotterdamsche Bank aan de Coolsingel, waarmee de Amsterdamsche Bank al in 1964 was gefuseerd. Het interieur was bijzonder luxueus en rijk versierd. Het koepelvormige plafond van de ronde dakopbouw was door Agnes Canta beschilderd als een nachtblauwe hemel met de sterrenbeelden Eenhoorn en Schip. De meubels van de meeste representatieve vertrekken waren speciaal ontworpen door interieurarchitect M.C. Grondhout.

Sinds 2002 is het gebouw, na een verbouwing door Veldhoen+Company, in gebruik bij de Rotterdamse Kamer van Koophandel.

Fusies

Door de hierboven al genoemde bankfusies raakte alledrie gebouwen in handen van ABN AMRO, die al een groot kantoor had aan de Coolsingel. Er was sprake van sloop, maar dit werd voorkomen door het Comité Wederopbouw en sinds 1995 zijn het gemeentelijke monumenten. Het in 2006 voltooide woon- en kantoorcomplex de Coopvaert zet de vormentaal van de bankgebouwen door, maar is met zijn 100 meter hoogte van een andere orde. Door de eerste 9 lagen half uit te voeren en het gebouw op palen te laten rusten, blijft de cilindrische entreepartij van het Incassobank gebouw volledig zichtbaar.

 


Ook opgeleverd in 1950:

Filtergebouwen A. van der Steur
Vm Leger des Heilsgebouw (RO Theater) Cornelis Elffers
Kantoor ICI Cornelis Elffers


Andere projecten van Van der Steur:

In Rotterdam:

HBS Afrikaanderplein 1927
Museum Boijmans-Van Beuningen 1935
Erasmiaans Gymnasium 1937
Oogziekenhuis 1949
Filtergebouwen 1950

 

Elders:

IJsselcentrale Zwolle 1946
Gebouw ENNIA Den Haag 1953

Andere projecten van Elffers:

In Rotterdam

Stationsgebouw RTM Hoogvliet Cornelis Elffers 1943
Vm Leger des Heilsgebouw (RO Theater) Cornelis Elffers 1950
Kantoor ICI Cornelis Elffers 1950
Nederlandse Handelsmaatschappij Cornelis Elffers 1950
Bejaardencentrum Grootenboom van Os Cornelis Elffers 1954
Tearom Ruteck Cornelis Elffers 1955
Graanhuis, Wijnhaven Cornelis Elffers 1957
Slavenburgs bank Cornelis Elffers 1958
Erasmus Universiteit Cornelis Elffers Van der Heyden Hoogeveen 1970
Vm Nationale Levensverzekeringsbank Cornelis Elffers, A.A. van Nieuwenhuizen 1949
ICI Complex Cornelis Elffers, Hoogeveen, Bosch, Torn 1974

Andere projecten van Kraaijvanger:

In Rotterdam:

Klooster en School Putselaan   1927
Klooster Lange Hilleweg
1929
RK Montesorischool Hoflaan
1935
Vroom en Dreesmann
1950
Holbeinhuis
1953
Kantoor Stad Rotterdam (Rabobank) 1958
Stationspostkantoor
1959
Peek & Cloppenburg (Anson's) 1952
Jungerhans

Steigerkerk
1960
Telefooncentrale Waalhaven
1961
Flats Maasboulevard
1964
De Doelen
1966

Elders:

Vroom en Dreesmann Nijmegen
Vroom en Dreesmann Den Haag
Vroom en Dreesmann Amsterdam
Vroom en Dreesmann Hilversum
Vroom en Dreesmann Groningen
Hoofdkantoor Boerenleenbank Eindhoven 1962
Kantoor Volkskrant Amsterdam 1966
Stadskantoor Schiedam Schiedam 1975

 

100 jaar Architectuur- overzicht
terug
verder