100 jaar architectuur in Rotterdam
1929: De Kiefhoek
J.J.P. Oud
Tussen 1925 en 1930 ontwierp Oud
een wijkje voor grote gezinnen met een kleine beurs. Het heeft alles
van een in tot de kleinste details uitgedachte woonwijk. Vrijstaande
kopwoningen, wit pleisterwerk, platte daken, horizontale 
vensterstroken een speelplaats en primaire kleuren. Eerder bouwde Oud
een soortgelijk project in Hoek van Holland. De harmonische opzet van
de wijk toont Oud's afkomst uit de kunststroming de Stijl.
De wijk bestaat ongeveer 300 woningen, een waterstokerij, twee winkels
en een kerk. Verder zijn er nog twee kinderspeelplaatsen. Het plan is
opgebouwd uit langgerekte stroken bestaande uit standaardwoningen van
twee lagen. Aan de zuidzijde van de wijk zijn, vanwege de schuine
grenslijn van het plangebied afgeronde hoeken van twee, aan deze zijde
gesloten bouwblokken. In de ronde hoeken zijn winkels opgenomen. Juist
deze blokbeëindiging doet denken aan het project in Hoek van Holland
van een jaar eerder. De horizontaal gelede gevels hebben een grijze
onderstrook met gele borstweringen. De gele raamstrook op de eerste
verdieping wordt van de onderstrook gescheiden door een witte band. De
voordeuren zijn rood. De tuinen zijn gescheiden door gele bakstenen
muurtjes en afgesloten door blauwe tuinhekken. Allemaal primaire
kleuren van de Stijl. Een halfronde trap leidt naar de bovenetages met
drie kleine slaapkamers. Het ontwerp van de kerk levert Oud gratis,
zodat hij zeker van kan zijn dat de stedenbouwkundige eenheid van de
wijk bewaard blijft. Het is een eenvoudige rechthoekig doos, waarin de
zaal aan weerzijden balkons met balkons wordt geflankeerd,
waaronder nevenruimten zijn gemaakt. Net als de woningen zijn de
gevels witgestukt en horizontaal geleed. De kerk was oorspronkelijk
gebouwd voor de Hersteld Apostolische kerk, maar is nu na een
renovatie door Van Duivenbode en De Jong in 1994 al geruime tijd in
gebruik bij het Leger des Heils.
Het was voorlopig een van de laatste gemeentelijke
projecten. De bouwkosten waren weer gekelderd en de animo voor
gemeentesubsidies 
daarmee ook. Ook de noodzaak voor beton was verdwenen en dus werd de
Kiefhoek gewoon gemetseld en daarna gepleisterd. Er werd ook weer meer
gebouwd door particulieren, zij het niet voor de allerarmsten,
waarvoor de Kiefhoek was bedoeld. Voor het besluit tot realisatie van
de Kiefhoek ontstond in de Gemeenteraad een nogal onsmakelijke
discussie. In de oorspronkelijke plannen waren de woningen voorzien
van een douche en een extra kraan op de slaapetage. Dit was voor veel
raadsleden te veel luxe. "Valide" arbeiders hadden die immers ook
niet. Het had dus geen pas om met hun belastinggeld voor de
allerarmsten wel dergelijke luxe voorzieningen te scheppen. Volgens
een raadslid was dit ook niet nodig: "...die menschen verlangen niet
naar dat water in zoo grote hoeveelheid in hun woningen. Dat is een
soort bewoners, die veeleer watervrees dan waterlust hebben." Ook
stelde hij "dat het niet op den weg van de Gemeente ligt om woningen
te bouwen met het doel gezinnen te verheffen." . Anderen vonden het
hele project, gezien de leegstand in de betonwoningen, overbodig. De
christelijke fracties gingen accoord nadat wethouder Heijkoop
had beloofd dat de kleine woningen van 61m² (!) bij voorkeur
naar grote gezinnen zouden gaan. Met drie bedden in de voorkamers en
een tweepersoonsbed achter kon hier een gezin met zes kinderen wonen.
Vaak werd nog een extra bed op de overloop gezet. Wethouder Heijkoop
wist tenslotte de raad ervan te overtuigen dat "minder draagkrachtige"
gezinnen, waaronder ook mensen met "gedegenereerde woonzeden" wel hulp
en "opvoedend toezicht" nodig hadden en dat dit project en de
woninginspectie daartoe de aangewezen middelen waren. Het voorstel
werd uiteindelijk met 30 leden voor en 7 tegen aangenomen.
Woninginspectrices hielden toezicht op het woongedrag van de bewoners.
Ondanks de versobering werden de zorgvuldig ontworpen
interieurelementen als een kapstok met hoedenplank, vaste kasten, een
gootsteen en een stookplaats nog wel gerealiseerd.
Begin jaren negentig werd de wijk Kiefhoek,
Rijksmonument. Restauratie was noodzakelijk, want wegens een
kostenbesparing van indertijd F 300,- per woning waren de woningen
niet gefundeerd. De restauratie werd tussen 1989 en 1995 op bijzondere
wijze gestalte gegeven door architect Wytze Patijn. De woningen werden
gesloopt en zorgvuldig gereconstrueerd, waarbij de kleine woningen
zijn samengevoegd en intern aangepast aan hedendaagse eisen. Eerst
werd als proef een blokje aan het Hendrik Idoplein vervangen.
Eén woning is in de oorspronkelijke staat van 1930 gereconstrueerd,
compleet met alle inbouwmeubilair en fungeert als Museumwoning.
Ook opgeleverd in 1929:
| Koninginnebrug | A.H. Rood |
| Woning Van der Leeuw | Brinkman & Van der Vlugt |
| Klooster Lange Hilleweg | E&H.Kraaijvanger |
| Woningbouw/Winkels Mathenesserplein | J.H. van den Broek |
Andere projecten van J.J.P. Oud:
In Rotterdam:
| Woningbouw Spangen, Pieter Langendijkstraat 2 - 88 | 1920 | |
| Witte Dorp | 1922 | |
| Woningbouw Tuschendijken, Kobellstraat, Van Duylstraat | 1923 | |
| Directiekeet Witte Dorp | 1923 | |
| Woningen Hoek van Holland | 1926 | |
| Spaarbank te Rotterdam | 1957 | |
| Kantoorgebouw De Utrecht | 1961 | |
| Shell Gebouw | Den Haag | 1946 |
| Militair Ereveld Grebbeberg | Rhenen | 1952 |
| Nationaal Monument | Amsterdam | 1956 |
| Bio Vakantieoord | Arnhem | 1960 |
| Nederlands Congresgebouw | Den Haag | 1963 |
